واژه اکوتوریسم Eco tourism به معنای «بومگردی» است و از دو کلمه تشکیل شده است. کلمۀ اکو _ Eco که ریشۀ آن به یونان باستان برمی‌گردد و به معنای زیستگاه، زیست‌بوم و یا محیط زیست میباشد و کلمۀ توریسم _ Tourism که در فرهنگ و زبان فارسی به معنای گردشگری تلقی میشود. به همین دلیل واژۀ بومگردی را به عنوان معادل فارسی کلمۀ اکوتوریسم انتخاب نمود‌اند.
براساس آخرین آمار سازمان جهانی گردشگری، انگیزۀ سفر در بیش از سی و هفت درصد از گردشگران بین‌المللی، شناخت فرهنگ و هنر و معماری بومی میباشد و این آمار به شکل قابل توجهی رو به افزایش است. هنر و فرهنگ را میتوان به دو دستۀ فرهنگ سنتی و فرهنگ مدرن دسته‌بندی کرد. بدیهی است که مقصود بسیاری از گردشگران فرهنگی، شناخت "فرهنگ سنتی" میباشد.
آنها ترجیح می‌دهند به جای داشتن یک سفر مدرن، سفر به شیوۀ بومگردی را انتخاب کنند تا در این سفر به شناخت عمیق‌تری از فرهنگ یک منطقه برسند. در این روند، اقامت‌گاه‌ها و رستورانهای بومگردی نقش بسزایی ایفا خواهند کرد.
رستوران بومگردی یک مدل از رستوران است که در آن بر هویت و فرهنگ آن منطقه تاکید میشود. در این رستورانها، غذاهای محلی و سنتی با استفاده از مواد غذایی کاملا سالم و طبیعی تهیه شده سپس از گردشگران به عنوان میهمانان ویژه با شیوههای زیبای محلی پذیرایی میشود.
ارائۀ غذاهای سنتی و بومی منطقه باعث آشنایی گردشگران با آداب و رسوم نسل‌های گذشته میشود. همچنین این رستورانها میتوانند با زیرکی تمام و با استفاده از هنر معماری در طراحی بنای رستوران، معرف هنر و فرهنگ مردمان بومی آن منطقه نیز باشند. در واقع یک رستوران بومگردی میتواند در کوتاه‌ترین زمان، بیشترین اطلاعات و شناخت از آن زیستگاه را در اختیار گردشگران قرار دهد.
آشنایی با معماری رستوران بومگردی و شناخت عناصر تاثیرگذار آن
اصل و اساس معماری یک رستوران بومگردی می‌بایست با معماری خانه‌ها و منازل سنتی آن زیست‌بوم مطابقت کامل داشته باشد. برخی از این رستورانها در همان خانه‌های سنتی، یا مراکزی چون حمام‌های قدیمی موجود، طراحی مجدد می‌شوند و بعضی دیگر نیز با مصالح بومی و همسو با اقلیم همان منطقه، از صفر ساخته می‌شوند.
اقامتگاه بومگردی نیز برای گردشگران فرهنگی، امکان اقامت چند روزه در آن زیست‌بوم را فراهم میکند و باعث میشود تا گردشگران، غذاهای بومی و دست‌پخت اهالی آن منطقه را به صورت کامل بچشند و به شکلی ملموس با آداب و رسوم آن منطقه آشنا شوند.
طبیعت بزرگترین نعمت خدادادی است و بیشتر گردشگران به طبیعت علاقۀ وافر دارند. جالب است بدانید که از بزرگترین مزیت‌های یک رستوران بومگردی امکان قرار گرفتن در دل طبیعت است. امکان دسترسی گردشگران به کوهستان، دریا، جنگل، شنیدن صدای آبشار، رودخانه‌ها، پرندگان و حیوانات و حتی استشمام بوی نم کاهگل میتواند در انتخاب آنها تاثیر بسزایی بگذارد.
چگونه یک رستوران بومگردی بسازیم؟
بهتر است رستوران بومگردی در یک محیط کاملا آرام و به دور از هیاهوی شهر باشد. هرچند رستوران بومگردی در مرکز شهر‌ها نیز وجود دارد اما بیشتر آنها در دل طبیعت یا در جایی آرام واقع شده‌‌اند. زمانی که گردشگران وارد یک رستوران بومگردی می‌شوند باید کاملا احساس کنند که به یک خانۀ محلی پا گذاشتهاند و در آنجا نباید احساس غریبی کنند.
گردشگر قرار است در این مکان‌ها تمام خستگی و دغدغه‌‌های خود را پشت در بگذارد و وارد مکانی جذاب و رویایی شود. طبیعی است که اشیا و وسایل رستورانها، با توجه به اقلیم متفاوت بخش‌‌های شمالی و جنوبی کشور، با یکدیگر متفاوت هستند و همین تفاوت‌هاست که منجر به یک طراحی و معماری فاخر میشود.
استفاده از وسایلی چون کُرسی، آتشدان، تنور، انواع گوناگون صنایع دستی، محل غذاخوری و سفره‌ای که روی زمین پهن میشود برای گردشگران جذاب خواهد بود.
مصالح بومآورد
بومآورد در معماری به معنای «حاصل از خود محل» است. بنابراین هرچیزی که از سرزمین یا از محل زندگی خود ما حاصل شود را بومآورد می‌‌گوییم. استفاده از مصالح بومآورد در معماری سنتی نقش بسزایی داشته است. بیشتر معماران معتقد هستند که برای بالا بردن سرعت ساخت یک بنا، باید از مصالح همان منطقه استفاده کرد. این امر باعث میشود مصالح هر منطقه با شرایط آب و هوایی همان منطقه تطابق داشته و از مقاومت بالایی برخوردار باشند.
به طور مثال در مناطق کوهستانی از سنگ‌ها، در مناطق شمالی از کاهگل، در مناطق کویری و خشک از خشت و گل و در مناطق جنگلی از چوب برای ساخت و یا بازسازی ساختمان یک بنا استفاده می‌کنند. بنابراین استفاده از مصالح بومآورد در معماری یک رستوران بومگردی علاوه بر اینکه مقاومت سازه را افزایش می‌دهد، میزان دسترسی به مصالح و سرعت ساخت را نیز بالا می‌برد. همچنین این امر سبب صرفهجویی در هزینههای جاری مانند حمل و نقل بین شهری مصالح و هزینههای اجرایی میشود و از طرفی به گردشگران نیز منابع طبیعی موجود در منطقه را نشان خواهد داد.
تزئینات داخلی
تزئینات داخلی باید همسو با اصول معماری داخلی یک مجموعۀ بومگردی باشد. این تزئینات باید آینهای برای بازتاب فرهنگ و تمدن منطقه باشند و بتوانند حس مکان و حس تعلق را به فرد القا کنند. در واقع مخاطب باید با نگاه به فضا، متوجه عمق تمدن و تاریخ منطقه بشود.
برای افزایش حس تعلق به مکان و سرزندگی میتوان از گلیم، نمد یا فرشهای دستبافت استفاده کرد. برای پوشش کف و دیوارها، بسته به نوع منطقه، میتوان از سنگ، آجر، کاهگل و یا چوب استفاده نمود. استفاده از کاشی و آینه در تزئینات داخلی و استفاده از گل و گیاه به افزایش حس شادابی فضا بسیار کمک میکند. برای پوشش سقفها میتوان از چوب و یا تزئینات هنر گچکاری استفاده کرد.
در تزئینات بیرونی مثل فضای بالکن یا بهارخواب و یا حیاط میتوان از عناصری چون آتشدان، تنور پخت نان، حوض، باغچه، گلدانهای سفالی و غیره استفاده نمود.
معرفی چند نمونۀ موردی از رستورانهای بومگردی در ایران
رستوران بومگردی زنده‌رود شهر اصفهان
شهر اصفهان که با نام نگین فیروزه‌ای در معماری ایرانی شناخته میشود، قرن‌ها مورد توجه پادشاهان بزرگ سلسله‌هایی مانند آل بویه، سلجوقیان و صفویان بوده است. اصفهان به واسطۀ معماری غنی و زیبایی‌‌هایی مانند مساجد مهم، پل‌ها، میدان‌های تاریخی و بافت سنتی به نصف جهان معروف است.
در حیاط مجموعۀ رستوران بومگردی زنده‌رود، آلاچیق‌‌ها و تخت‌‌های سنتی جهت صرف غذا قرار گرفته‌اند. با نشستن در این فضا‌های زیبا و دلنشین و شنیدن همزمان موسیقی زندۀ سنتی، مثل این است که در تاریخ سفر می‌‌کنید. این رستوران سنتی که ظرفیت پذیرایی از 150 نفر را دارا میباشد، حال و هوای سنتی و با صفای روزگار قدیم را به‌خوبی به مهمانان این اقامتگاه القا میکند.
رستوران بومگردی نارنجستان شیراز
شهر شیراز که به شهر شعر و ادب و نارنج معروف است دارای باغ‌های بسیار زیبایی میباشد. باغ در فرهنگ و تمدن و معماری ایرانیان از جایگاه ویژه‌‌ای برخوردار است. رستوران بومگردی نارنجستان یک خانۀ قدیمی میباشد که دارای قدمتی حدود 150 سال است.
رستوران بومگردی جنت رامسر
روستای جنت، پایتخت گل گاوزبان ایران میباشد زیرا اکثر مزارع کشت گل گاوزبان در این روستا قرار دارد. نزدیکی این روستا نسبت به رشته کوه البرز و دریاچۀ خزر، یک طبیعت بکر را به ارمغان آورده است. بومگردی در شمال کشور ایران، آمیخته با طبیعت و جنگل‌های وسیع سرسبز و دریای زیبا است. قدمت بنای رستوران بومگردی جنت بیش از ۳۰ سال میباشد.
تاثیر رستورانهای بومگردی بر رونق صنعت گردشگری و افزایش نقدینگی در منطقه
ایجاد رستورانهای بومگردی به مردم بومی منطقه کمک میکند تا با یک برنامه‌ریزی درست، به ارائۀ خدمات درخور و شایسته به گردشگران فرهنگی بپردازند و در نهایت موجب جلب رضایت‌مندی آنها شوند. این مسئله میتواند تاثیر چشمگیری در رشد اقتصادی داشته باشد.
فراموش نکنید که کاربری رستورانهای بومگردی فقط برای صرف غذا نیست. با کمی خلاقیت در این مکان‌ها، میتوان اقدام به فروش محصولاتی مانند صنایع دستی، خشکبار، نوشیدنی‌های مختلف بومی و غیره نمود و نقدینگی بسیار قابل توجهی را برای آن منطقه به ارمغان آورد.
به طور مثال میتوان در این مکان‌ها انواع صنایع دستی و هنری مردمان محلی را به فروش رساند و یا حتی با نواختن موسیقی‌های محلی توسط نوازندگان بومی و یا نمایش‌های آیینی و سنتی، فرهنگ و سنن آن منطقه را به روی صحنه برد.
بهترین افرادی که توانایی معرفی فرهنگ یک زیستگاه به گردشگران را دارند، صاحبان رستورانهای بومگردی هستند. آنها میتوانند لباس‌های محلی خودشان را بپوشند و در ادامه حتی با فروش لباس‌ها و یا کرایۀ آنها برای عکاسی به درآمد مضاعف برسند.
سخن پایانی
در این مقاله به تشریح مفهوم بومگردی پرداختیم و رستورانهای بومگردی را مورد بررسی ویژه قرار دادیم. همچنین مباحث معماری، عناصر و جزئیات طراحی‌های داخلی و بیرونی را بررسی کردیم و به بیان تاثیر بسزای آن بر روی صنعت گردشگری و افزایش حجم نقدینگی اشاره کردیم. ایجاد رستورانهای بومگردی علاوه بر افزایش جذب گردشگر، بر اشتغال‌‌زایی نیز تاثیر قابل توجهی خواهد داشت.
لازم به ذکر است که صنعت گردشگری به خصوص در حوزۀ بومگردی در کشور عزیزمان ایران، هنوز هم طرحی بکر و نوین میباشد و هنوز درصد زیادی از اقشار جامعه با آن آشنا نشده‌اند. با ایجاد رستورانها و سایر اقامت‌گاه‌های بومگردی میتوان نظر گردشگران خارجی را به فرهنگ و هنر و سنت‌‌های ایرانی جلب کرد و گامی در جهت ارزآوری و خلق ثروت برداشت.
